قالی بیجار چیست؟

مهم‌ترین و مشهورترین دستاورد هنرمندانه‌ی حوزه‌ی گروس، قالی است. گره‌بافت‌هایی که در فرهنگ قالی‌بافی ایرانیان با نام قالی آهنی یا قالی بیجار شناخته شده است. نام آن به معنای کیفیت مثال‌زدنی و بالای آن است. همچنین در قالی‌بافی ایران جایگاه ویژه‌ای را به خود اختصاص داده است. این قالی در موزه‌ی فرش ایران در تاریخ ۱۳۰۰ تا ۱۳۱۰ موجود است.

تاریخچه‌ی قالی بیجار

بیجار در دوره‌ی جنگ جهانی اول، به دلیل موقعیت ویژه‌ی خود مورد هجوم روس‌ها و سپس ترک‌های عثمانی قرار گرفت. با این اتفاق قالی‌بافی آن افت پیدا کرد. اگرچه تا قبل از جنگ جهانی دوم و شروع کار تعداد زیادی دستگاه قالی‌بافی به کمک این هنر آمدند. اما با شروع جنگ و بروز قحطی، دوران انحطاط دیگری آغاز شد و تا مدت‌ها ادامه پیدا کرد. از سال‌های 1340 به بعد بسیاری از مراکز فرش‌بافی با رشد سرمایه‌داری ایران و حضور تولیدکنندگان پر قریحه، شروع به تجدید حیات کرد. و این آغازی دیگر برای بافت فرش‌های بیجار بود. این قالی‌ها بافت متراکم و استقامتی بالا داشته و نقش‌های آن‌ها علاوه بر زیبایی و دقتی که در بافت آن‌ها بود و رنگ‌آمیزی جذاب و هماهنگی که داشت، قالی بیجار را موردپسند مشتریان و حتی بازارهای جهانی ساخت.

تفاوت قالی بیجار و قالی سنندج

با وجود اینکه تعداد اندکی طرح و نقش مشترک بین قالی بیجار و سنندج وجود دارد. اما بافندگان هرکدام از این دو منطقه طی ده‌ها سال با خلق طرح و نقش‌هایی مختص به خودشان بین این دو تفاوت ایجاد کردند. اسلوب بافت این دو قالی متفاوت است و گره‌بافت‌های مستقل را به‌وجود آورده‌اند. این باعث شده متخصصان تفاوت آشکاری بین قالی بیجار و سنندج قائل شوند. قالی بیجار در میان انواع قالی‌های ایرانی جزو پرنقش و نگارترین نمونه‌هاست. رنگ‌آمیزی آن تفاوت مشهودی با حوزه‌های بافندگی همجوار و دورتر نظیر همدان و کرمانشاه دارد.

طرح‌های قالی بیجار

محققان و متخصصان احتمال می‌دهند که خاستگاه طرح‌های میناخانی و بید مجنون که در برخی دیگر از قالی‌های ایران بافته می‌شونداز طرح بیجار بوده است. همچنین معتقدند طرح قالی‌های سده‌ی نوزدهم میلادی بیجار، بیشتر از طرح گلدانی و واگیره‌ای و نقوش شاه‌عباسی سده‌های شانزدهم و هفدهم میلادی مناطق مرکزی ایران تاثیر پذیرفته است. عده‌ای طرح مشهور خرچنگ بیجار را با نمونه‌های قفقازی این طرح که منتسب به سده‌ی هجده‌ میلادی می‌باشد مقایسه می‌کنند. به عقیده‌ی بعضی از پژوهشگران فرش، طرح لچک ترنج همراه با اسلیمی، نخستین قالی‌های ترنج‌دار اوشاک واقع در مرکز آناتولی را یادآوری می‌کند.

به گفته‌ی کارشناس توسعه‌ی صنایع دستی اداره‌ی میراث فرهنگی و گردشگری استان کردستان: مهم‌ترین طرح‌های قالی‌ بیجار شامل لچک ترنج (در انواع ترنجدار، بدون ترنج و شیوه مشهور کف ساده) ، واگیره‌ای ، شکارگاه ، محرابی و گلدانی است. مهم‌ترین نقش مایه‌های قالی بیجار، اسلیمی، گل سرخ و انواع گلفرنگ، گل‌های شاه عباسی، هراتی، بته، درخت به ویژه نوع بید مجنون و هم‌چنین گلبوته در انواع مختلف هستند. در ادبیات بومی بافندگان بیجار نام‌ها و واژه‌های خاصی را برای برخی از طرح‌ها و نقوش سنتی و متداول به کار می‌بردند. که اگر چه ترکیبی از طرح‌ها و نقوش بومی است، اما با عناوین دیگری شناخته می‌شوند. از جمله نقش گل شیپوری که از مشهورترین و متداول‌ترین نقوش در قالی‌های قدیم بیجار بوده است.

طرح‌های مشترک قالی بیجار و سنندج

الگوی اصلی این طرح‌ها بر مبنای طرح‌های واگیره‌ای بوده است. یک نقش مایه در زمینه‌ی قالی به صورت تکرار شونده قرار گرفته و همچنین طرح سمنبر خانم که مبتکر آن زنی به نام سمنبر بوده است. الگوی اصلی این طرح همان لچک ترنج است. همچنین طرح مشهور و زیبای مستوفی نیز یک نام‌گذاری بومی توسط بافندگان بیجاری است. مبنای این طرح همان طرح واگیره‌ای است و حاصل ابتکار بافندگان بیجاری است. در هیچ یک از مناطق ایران به جزء ساروق و فراهان در استان مرکزی، نمی‌توان مشابه آن را پیدا کرد. هم چنین طرح سرداری که بی‌شباهت به قالی‌های مشهور پلونز صفوی نیست. در آن نقش اسلیم دهان اژدر به صورت افقی تکرار می‌شود.

پر فروشترین فرش های افرند