طرح و نقش گبه

گبه دستبافی با پرزهای بلند است. گبه بخاطر پودهای بلندی که نسبت به قالی در آن بیشتر استفاده می‌شود به این اسم نامیده می‌شود. در طرح‌ها و نقش‌های مختلفی همچون: اشکال هندسی، مربع‌های واحد‌المرکز، خطوط موازی و شکل‌های دیگر تولید می‌شود. در این مطلب قصد داریم به مبحث طرح و نقش گبه بپردازیم. قبل از خواندن این مقاله روی دکمه‌ی زیر کلیک کن و مقاله‌ی گبه چیست؟ را بخوانید.

طرح و نقش گبه

همان‌طور که می‌دانید در گبه هیچ طرح از پیش تعریف‌شده‌ای وجود ندارد، با این وجود می‌توان می‌گفت از نقش‌های اصلی گبه‌های ایرانی را طرحی به نام “کم” تشکیل می‌دهد. اصطلاح محلی “کم” در واقع متشکل از یک مربع مستطیل و یک ردیف لوزی در وسط آن می‌باشد. که راس‌های هریک از لوزی‌ها به رئوس لوزی‌های دیگر وصل‌اند.

گبه‌هایی که در ابتدا تولید می‌شدند اصولا ساده و بی‌نقش بودند. به مرور زمان و با تجاری شدن این کالا بافندگان آن با الهام از طبیعت، آمال و آرزوهایشان به ایجاد طرح‌های متنوعی دست زدند.

انواع طرح و نقش گبه

طرح شیر

طرح شیر یکی از عمده نقش‌های مشترک بین بافندگان مناطق مختلف است.

طرح خشتی یا قابی شکل

یکی از پرکاربردترین نقش‌های گبه که بیشتر در بین بافندگان فارس و بختیاری رواج داشته است، این طرح است. اساس آن را قاب‌هایی منظم تشکیل می‌دهد که هریک از قاب‌ها به صورت جداگانه طرحی هماهنگ با قاب‌های دیگر می‌سازد.

طرح حوض گبه

طرح حوض شکل ترنجیست که در وسط کار می‌آید. در واقع تداعی یک گل است که اطراف آن گل و غنچه‌های دیگری وجود دارند.

طرح گل گبه

نقش گل رز در گبه به طرح گل گبه معروف است.

طرح ایلاتی

منشا این طرح از طبیعت محل زندگی عشایر است. از نظر ظاهری، اغلب در میان قاب‌های لوزی، دایره، مربع، مستطیل و بیضی شکل قرار دارد و هرکدام از این قاب‌ها با طرح‌های اصیل ایرانی تزیین شده‌اند.

طرح درخت

در تاریخچه‌ی ایران قدیم همواره درخت جایگاه ویژه‌ای داشته است. در میان همه‌ی درختان درخت سرو نماد شادی و بیدمجنون نمادی از غم و اندوه است. این دو بیشترین کاربرد را دارند.

طرح راه راه

طرح راه راه متشکل از راه‌هایی به صورت عمودی و اریب هستند.

طرح خانه در هم

این طرح سرشار از عرفان و معنویت است. بین خانه‌هایی درهم تصویری از مراحل زندگی از آغاز پیدایش تا پایان آن یعنی رسیدن به گوهر ذات و وجود است را نشان می‌دهد.

طرح کف ساده

می‌توان گفت این گبه‌های ساده به نوعی خانه‌های محقر روستائیان و زمین خشک و بی محصول آنان را به تصویر می‌کشد.

تفاوت گبه‌های قدیمی و جدید

در قدیم گبه‌ها به گونه‌ای بود که پشم گوسفندانی که در بافت آن‌ها استفاده می‌شد خود رنگ بود. یعنی با همان رنگی که روی بدن گوسفند رشد می‌کرد استفاده می‌گردید. این پشم‌ها اغلب به رنگ‌های طبیعی سیاه، سفید و خاکستری بودند.بنا به روحیه‌ی بافنده به کار می‌رفتند. بعنوان مثال حال خوب بافنده باعث استفاده‌ی بیشتر او از رنگ سفید می‌شد. و در حالت ناراحت بیشتر از رنگ سیاه استفاده می‌کرد. با گذشت زمان بافندگان از رنگ‌های گیاهی و طبیعی استفاده کرده و گبه‌های متنوع‌تر و رنگین‌تری را تولید کردند. امروزه برای سرعت دادن به روند بافت گبه از رنگ‌های شیمیایی برای پشم‌ها استفاده می‌کنند.

گبه‌ی ایل بختیاری

ایل بختیاری در میان طبیعت زندگی می‌کنند. در دست‌باف‌های خود از طبیعت الهم گرفته و نقش می‌آفرینند. هنر مردم ایل بیانگر زندگی روزمره، اعتقادات و باورها و آداب و رسوم آن‌ها می‌باشد. گبه‌های بختیاری ساختار مشابهی دارند. در اندازه‌های بزرگ بافته شده و تار و پود آن‌ها از نخ‌پنبه به دست می‌آید. در بازارهای ایران این گبه با نام گبه نخی شناخته می‌شود.

نقش مایه

نقوش باستانی مورد استفاده در ایل بختیاری شامل موارد زیر می‌شود:

خورشید

در بین اقوام آریایی این نماد نشانه‌ی خوشبختی زندگی و نور است. نوری که جایگاه آن آسمان است.

گل هشت پر

از زمانی که قالی پازیریک بوده تا به الان این نقش بدون تغییر باقی مانده است‌.

سرو

از زمان باستان این طرح کاربرد داشته و به عنوان سمبل درخت زندگی مشهور بوده است.

طرح‌ و نقش گبه

• ترنج‌های لوزی شکل
• طرح درخت زندگی
• طرح ترنج
• طرح شطرنجی
• طرح گل و بته
• طرح کف ساده
• طرح اردک
• طرح شیری
• طرح محرمات مورب 
• طرح تصویری
• طرح سر تا سری
• نقوش انسانی از طرح‌های گبه‌های ایل بختیاری است.

اشیا پیرامون در صحنه بافته‌های ایل

بافندگان ایل بختیاری از اشیای پیرامون خود برای پر کردن بافته‌هایشان استفاده می‌کردند‌. یکی از این اشیاء اره است که با نقش مهندسی دانه‌دار مثلثی شکل آن در کامل کردن نقوش بافته‌ها نقش مهمی را ایفا می‌کند. از دیگر اشیای دیگر به هچه نیز می‌توان اشاره کرد. به عنوان ابزاری برای محکم نگه‌داشتن وسایل روی حیوانات باربر بوده است.

برای خواندن مقالات بیشتر افرند کلیک کن

برای رفتن به صفحه‌ی اصلی فروشگاه افرند کلیک کن